RABAT (AA) - MEHMET AKİF TURAN - Fas, 32 yıl önce ayrıldığı Afrika Birliği’ne yeniden üye olmak için başvuru yapmasının ardından, Fas Kralı 6. Muhammed’in Afrika ülkeleri ziyaretiyle uzun yıllar Batı Sahra meselesinden dolayı mesafe koyduğu Fas-Afrika ilişkilerinde yeni bir sayfa açtı.

Fas'ın 1975 yılında eski İspanyol sömürgesi Batı Sahra'yı topraklarına ilhakının ardından, Cezayir'in destek verdiği bağımsızlık yanlısı Polisario Cephesi ile Fas yönetimi arasında gerginlik başlamıştı. Fas, bölgenin kendi egemenliğinde kalması gerektiğini savunurken, Polisario Cephesi, Batı Sahra'nın bağımsız devlet olduğunu ileri sürmüştü. Polisario Örgütü'nün "Batı Sahra Cumhuriyeti" olarak Afrika Birliği'ne üye olmasının ardından 1984 yılında birlikten çekilme kararı alan Fas 21 Temmuz 2016’da, Afrika Birliği üyeliğine tekrar döneceğini açıklamıştı.

Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri ile 2016 yılı başlarında yaşanan gerginlik Fas’ı ‘milli mesele’ ve toprak bütünlüğüne müdahale olarak kabul ettiği ‘Batı Sahra’ meselesinde yalnız kalmamak için benzer bir adım atarak Rusya ile yakınlaşmıştı. Mart ayında gerçekleşen ziyarette, iki ülke arasında mahkumların iadesi, doğal kaynakların korunması, balıkçılık, teşvik ve yatırımların karşılıklı korunması, askeri alanda sır teşkil edecek konuların karşılıklı korunması, uluslararası terörle karşılıklı mücadele, enerji, turizm ve kültürel alanlarda işbirliğini öngören anlaşma ve protokoller imzalanmıştı.

- Afrika Birliği’ne güçlü şekilde dönmek için yapılan ziyaretler

Fas Kralı 6. Muhammed, Afrika ziyaretine Ekim ayında Ruanda ile başladı. Yaklaşık iki ay zarfında Tanzanya, Etiyopya, Madagaskar, Senegal ve Nijerya’yı ziyaret ederek 80’e yakın ikili işbirliği anlaşma imzaladı. En son ziyaret ettiği Nijerya’da doğalgaz boru hattı projesini de imzalayan 6. Muhammed, ziyareti süresince en önemli anlaşmalardan biri olan projeye ilişkin ilk çalışma toplantısını dün gerçekleştirdi.

Her ne kadar ziyaretlerde ikili işbirliğinin geliştirilmesi ön görülse de, asıl amacın Afrika Birliği'ne güçlü şekilde dönmek için gerçekleştirildiği uzmanlar tarafından her fırsatta dile getiriliyor.

Nijerya ile yapılan doğalgaz boru hattı anlaşmasını AA muhabirine değerlendiren Uluslararası Ticaret Uzmanı ve Akademisyen Züheyr el-Hayr, "İki ülke arasında imzalanan doğalgaz projesi stratejik olarak büyük öneme sahip. Bunun yanında Fas’ın Afrika ülkeleri ile ikili ilişkilerini geliştirmekteki en önemli hedefi, birlik üyelerinin Batı Sahra meselesinde Fas’ın yanında yer almalarını sağlamaktır." ifadelerini kullandı.

- Afrika Birliği’ndeki güç dengesinin değişimi

Fas Kralı 6. Muhammed’in Afrika gezisi ve Afrika Birliği’ne dönme kararını AA muhabirine değerlendiren uzmanlardan 1. Muhammed Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim görevlisi Prof. Dr. Halit Eş-Şeyat, "Fas, Batı Afrika’nın en büyük ekonomik ortağı ve kıtanın en büyük ikinci yatırımcı ülkesidir. Afrika Birliği’nde Libya ve Nijerya’nın güç kaybettiği bu süreçte, Fas güçlü ekonomisiyle birlikte önemli bir üye olarak yer alacaktır." ifadelerini kullandı.

Güney-Güney İşbirliği (SSC) ile Fas’ın iyi ilişkiler geliştirdiğini vurgulayan Şeyat, Afrika Birliği ile Fas’ın dış politikadaki kazan-kazan stratejisini devam ettirdiğini kaydetti.

Öte yandan Fas Afrika İlişkileri Uzmanı Musavi Ajlavi, Fas’ın Afrika Birliği’ne dönme kararı, SSC ile ilişkileri ve Batı Sahra meselesinin ayrı ayrı değerlendirilemeyeceğine dikkati çekti.

AA muhabirine konuşan Ajlavi, "Fas’ın Afrika Birliği’ne dönme kararı, birlikteki güç dengesinin değişmesinin ardından geldi. Özellikle Libya Lideri Muammer Kaddafi’nin öldürülmesi sonucu Libya’nın birlikte güç kaybetmesi, petrol fiyatlarının düşmesi sonucu Nijerya’nın ekonomik krize girmesi gibi bölgedeki siyasi ve ekonomik değişimler Fas tarafından, birliğe dönmek için iyi bir fırsat olarak değerlendirildi." dedi.

- Fas’ın Afrika Birliğine dönmesi

Rabat 5. Muhammed Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Görevlisi Hasan Bukantara, Afrika Birliği’nin güç kaybettiği bir süreçte Fas’ın geri dönmesinin birliğe büyük destek sağlayacağını iddia etti.

AA muhabirine değerlendirmelerde bulunan Bukantara, "Afrika Birliği’ndeki ülkelerin dış politikalarında büyük değişiklikler beklemeyen Fas, birlikte güçlü bir üye olarak yer alacak. Batı Sahra meselesinde birliği karşına almaktansa birlik içerinde mücadele etme yolunu izleyecek." diye konuştu.

Fas’ın birlik içerinde Batı Sahra politikasından geri adım atmadan mücadele edeceğini belirten Bukantara, "22 Kasım’da Ekvator Ginesi’nde düzenlenen 4’üncü Arap-Afrika Zirvesi’nde Polisario Cephesi’nin zirveye katılmasını protesto eden Fas, zirveden çekildi. Fas’ın bu kararını destekleyen Suudi Arabistan, Birleşmiş Arap Emirlikleri, Bahreyn, Ürdün, Umman, Yemen ve Somali de aynı şekilde zirveden çekildi. Bu ülkelerin Fas’ın lehine verdiği karar uluslararası camiada önemliydi, çünkü söz konusu ülkeler ekonomik olarak ağırlığı olan ülkelerdi. Fas’ın her ne kadar Afrika Birliği’ne dönme kararı alsa da Batı Sahra meselesinde geri adım atmayacağının delilidir." dedi.

- Batı Sahra sorunu

Fas'ın 1975 yılında eski İspanyol sömürgesi Batı Sahra'yı topraklarına katmasının ardından, Cezayir'in destek verdiği bağımsızlık yanlısı Polisario Cephesi ve Fas yönetimi arasında başlayan gerginlik sürüyor. Fas, bölgenin kendi egemenliğinde kalması gerektiğini savunurken, Polisario Cephesi, Batı Sahra'nın bağımsız devlet olduğunu ileri sürüyor.

27 Şubat 1976’da ‘Batı Sahra Demokratik Cumhuriyeti’ni (SADR) ilan eden Polisario Cephesi, 1991 yılında BM'nin ara buluculuğunda varılan ateşkes anlaşmasına kadar Fas güvenlik güçlerine karşı silahlı mücadele yürütüyordu. Ateşkes anlaşmasından bu yana Batı Sahra'nın statüsüyle ilgili görüşmelerde başarıya ulaşılamadı.

Fas, 2007 yılında sorunun çözüme ulaşması için Batı Sahra'ya kendisine bağlı özerklik verilmesini gündeme getirmiş ancak bölgenin kaderinin belirlenmesi için referandum yapılmasını savunan Polisario Cephesi buna karşı çıkmıştı. BM Güvenlik Konseyi de Fas'ın önerisini "çatışmalı taraflar arasında çözüme ulaşmak amacıyla müzakere masasına sunulan tek öneri" olarak nitelendirmişti.

1984 yılında Afrika Birliği üyesi olan SADR, BM tarafından tanınmıyor. SADR resmi kaynaklarına göre, çoğunluğu Afrika ülkeleri ve Güney Amerika ülkeleri olmak üzere toplamda 85 ülke SADR hükümetini tanıdığını ilan etti. Bu ülkelerden 40'a yakını daha sonra SADR ile olan ilişkilerini dondurdu veya tanıma kararını geri çekti. Fas resmi kaynaklarına göre ise Batı Sahra Demokratik Cumhuriyeti, 34 ülke tarafından tanınıyor.

AA