Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölümü Zihin Engelliler Eğitimi Anabilim Dalı Öğretim Görevlisi ve Memleket yazarı Dr. Ümit Savaş Taşkesen, Kosovalı Klinik Psikolog ve Psikoterapist ve aynı zamanda Milletvekili olan Prof. Dr. Fitim Uka ile bir söyleşi gerçekleştirdi.

KAÇINILMAZ "UMUTSUZLUĞU" YAŞADIM!

Yeni Psikoterapi Yaklaşımına giden yolda Prof. Dr. Fitim Uka ile konuştuk.

Prof. Dr. Fitim Uka ile yaklaşık beş yıl önce, Kosova Dil Konuşma Kongresi sırasında tanışmıştık. Çok zeki, heyecanlı, gayretli, konuşmaları, sunum biçimi ile dinleyiciler ve öğrencileri üzerindeki etkisini zaman içinde yakından gözlemleme fırsatımız oldu. Kosova ve Makedonya’ya yaptığımız eğitim ziyaretleri sırasında mutlaka görüştüğümüz akademisyenlerden birisi oldu. Geçtiğimiz yıllarda bu parlak kariyerini siyasi alana da taşıdı. Kosova parlamentosunda milletvekili seçildi. Ancak asıl görevi olan akademik çalışmalardan geri kalmadı. Aynı tempoda araştırma ve çalışmalarına devam ediyor. Siyasi alandan daha çok eğitim ve kültür alanındaki çalışmaları üzerine bir sohbet gerçekleştirmek istedik. İlerleyen süreçte Türkiye’de de kitabı ve çalışmaları ile ses getirecek genç bir akademisyen olduğunu düşünüyorum. Şimdi biraz kendisini tanıyalım…

Fitim Uka, Kosovalı bir klinik psikolog ve psikoterapist. Ludwig Maximilian Üniversitesi'nden (Münih) yüksek lisans ve Almanya'daki Freiburg Üniversitesi'nden Psikoloji alanında doktora yaptı. ABD'nin Chicago kentindeki Illinois Üniversitesi'nde post-doktora çalışmalarını gerçekleştirdi. Fitim Uka halen Kosova'daki Priştine Üniversitesi'nde psikoloji profesörü olarak görev yapmakta ve klinik psikoloji alanında çeşitli dersler veriyor. Uka'nın araştırmaları uluslararası hakemli dergilerde yayınlandı.

Özellikle psikoterapide eklektik bir yöntemle kendi geliştirdiği “İçuyum Psikoterapisi” üzerine etkililik çalışmaları Amerika ve İngiltere’de bu alanın en etkili dergilerinde yayınlandı. Kanıta dayalı müdahaleler için güvenilir bir araştırma kaynağı sağlamayı amaçlayan Kosova'daki Psikososyal ve Tıbbi Araştırma Merkezi'ni yöneten Uka, şu anda Priştine'de 'İç Uyum Psikoterapisi'ni uyguladığı multidisipliner "Empatia" kliniğinin direktörlüğünü yürütmektedir.

Ümit Savaş: Yeni geliştirdiğiniz “İçsel Uyum Psikoterapi Yaklaşımını” oluşturmanızdaki temel motivasyonun ne olduğunu bize söyleyebilir misiniz?

Fitim Uka: Yaklaşık 13 yıl önce Psikoterapi yolculuğuma başladım. Başlangıçta, yapılandırılmış psikoterapi yaklaşımlarını takip etme eğilimindeydim ve neredeyse onların altın kurallarına, "yapılması ve yapılmaması gerekenlere" ve sınırlarına takılmıştım. Ancak çoğu zaman danışanların fayda görmediğini hissettim ve kaçınılmaz "umutsuzluğu" yaşadım. Tek bir yaklaşımın danışanlarımın seanslara getireceği tüm zorluklara uymayacağını fark ettim. Bu nedenle, farklı perspektiflerden en iyi bilgi ve uygulamaları toplamaya, terapötik stratejileri birleştirmeye ve birbirine bağlamaya başladım ve bazen yenilikçi düşünmeye ve yeni teknikler uygulamaya cesaret ettim. “İçsel Uyum Psikoterapisi” fikri böyle başladı. Bugün ICP yeni bir fikir, bir kitap ve yeni bir psikoterapi yaklaşımını temsil ediyor.

Ümit Savaş: Terapinizi diğer yaklaşımlardan ayıran temel özellikler nelerdir?

Fitim Uka: ICP'nin merkezi noktalarından biri zaman kurgusudur. Zaman, ruh sağlığı üzerinde büyük etkisi olan önemli bir boyut ve ben zamanı dinamik bir perspektiften tanımlama eğilimindeyim. Bireyin şu anki duyguları sadece şu anki olayların ya da deneyimlerin bir yansıması değil, aynı zamanda geçmiş deneyim ve olayların ve gelecek deneyim ve olaylara ilişkin beklentilerinin de bir yansımasıdır. Öte yandan, insanların yaşamda sistemler olarak tanımladığım bir tür tatmine ihtiyaç duyduklarını biliyoruz. Sistemler, bir bireyin sahip olduğu ve psikolojik sağlık ve esenliği doğrudan etkileyebilecek önemli ilişkilerden oluşur.

ICP'de dört temel sistem vardır: içsel sistem (kişinin kendi benliğiyle olan ilişkisi), kişilerarası sistem (kişinin başkalarıyla olan ilişkisi), mesleki sistem (kişinin akademi ve iş de dahil olmak üzere hayattaki hedefleriyle olan ilişkisi) ve manevi sistem (kişinin yaşam, ölüm ve hayattaki diğer önemli olaylarla ilgili kavramsallaştırması).

Ümit Savaş: Gelişime dair özgün bir kavramsallaştırmanız olduğuna göre, sizin yaklaşımınızda psikopatolojinin temel özellikleri nelerdir?

Fitim Uka: Olumsuz deneyimler (duygulara yatırım yaptığımız), uyumsuz düşünme biçimleri (dikkatin yoğun duygusal deneyime odaklanması - gelecek için en olumsuz senaryoların yansıtılması), nesnel bir algı yaratamama, bastırılmış duygusal içerikler, potansiyel sorunların iletilmemesi, deneyimlerin ve olayların nasıl algılandığı ve yorumlandığı, iç bütünlüğü sağlayan faktörlerin ve sistemlerin her birini etkileyebilir. Dolayısıyla, bunlar ICP perspektifinden psikopatolojinin bazı potansiyel belirleyicileridir.

Ümit Savaş: Yaklaşımınız oldukça yeni. "The theory and psychotherapy of internal cohesion" adlı ana kitabınızı geçen yıl Arnavutça olarak yayınladınız ve iki kez İstanbul'a geldiniz? Burada ve diğer ülkelerdeki toplantılar nasıl geçti?

Fitim Uka: Türkiye'ye ve harika ülkenizin insanlarına çok şey borçluyum. Bilip bilmediğinizi bilmiyorum, Kosova'daki savaş sırasında ailem ve binlerce Arnavut dünyanın farklı ülkelerine zorla sürgün edildi. Bu sırada ben de ailemle Türkiye’ye göç ettim ve Türkiye'nin, Türk insanının büyük misafirperverliğini tecrübe etme şansına sahip oldum. Bu zor dönemde ve sonrasında yapılan yardımlar, Kosova’ya yapılan destek hiçbir zaman unutulmaz. Bunu belirtmek isterim. Aradan yıllar geçtikten sonra bu kez Türkiye’ye daha farklı bir amaçla geldim. Bunlar da mutluluk verici.

İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğünün daveti ile iki kez geldiğimiz İstanbul’da, geliştirdiğimiz İçsel Uyum Terapi yaklaşımımı anlatmak fırsatı bulduk. İstanbuldaki toplantılarda, özellikle alanda çalışan rehber öğretmenlerle konferans sonrası yaptığımız soru cevap ve konuşmalarda çok olumlu geri bildirimler aldık. Yaklaşımımın teorik çerçevesini beğendiklerini ve ilgi duyduklarını, uygulamaya yönelik metodolojiler ile ilgili toplantılar düzenlenmesini istediler. Yaklaşımımız uygulamaya, doğrudan öğrenci ile nasıl çalışılacağına yönelik yaklaşık 42 oturum içermektedir. İstanbuldaki toplantılar sonrasında eğitimciler kitabın Türkçe’si olup olmadığını sordular. Büyük bir ilgi uyandı.

Umarım yakında kitabımı Türkçeye çevirebilir ve ruh sağlığı profesyonelleriyle başka illerde de toplantılar da yapabiliriz. Geliştirmiş olduğumuz yeni yaklaşımı sadece Türkiye’de değil, Türkiyenin yanı sıra Almanya, Slovenya, Avusturya, Arnavutluk, Kuzey Makedonya, Romanya, Çek Cumhuriyeti'nde de çeşitli konferanslarda sunduk, görüş ve düşünceleri aldık. İlgi mutluluk vericiydi. Bu toplantılar dışında bilimsel anlamda da bizi mutlu eden gelişmeler yaşandı. Çalışmamızın Amerikan Psikologlar Derneği ve İngiliz Psikoterapistler Dergisi tarafından dergilerde ve web sayfalarında yayınlandığını görmekten çok mutluyum.

Dünya Psikiyatristler Kongresi de dahil olmak üzere birçok uluslararası konferansa katılmayı başardık. Bu nedenle, Arlinda Gashi, Veronë Perçuku, Arian Musliu, Vanesa Sopjani, Shkumbin Gashi, Albina Statovci, Diellza Gllogu, Albina Krasniqi, Arvesa Studenica, Irma Sadikovic ve Nora Wiium dahil olmak üzere yaklaşımı geliştirme ve tanıtım konusunda bana yardımcı olan tüm çalışma arkadaşlarıma teşekkür ediyorum. Bir dahaki sefere eğitimci, aile ve öğretmenler için çok önemli olan bu kitabın Türkçesi yayınlandıktan sonra söyleşi yapmak isterim. Teşekkür ediyorum.