ANKARA (AA) - FATİH ÇAKMAK - CEMİL MURAT BUDAK - Emniyet Genel Müdürlüğünce yayımlanan 4 ciltlik "Belgelerle Türk Polis Tarihi" isimli eserde Türk Polis Teşkilatının kayıtlara geçen ilk asayiş olaylarına yer veriliyor.

"Belgelerle Türk Polis Tarihi" isimli eserde ilk devlet yapılanması MÖ 200'lere kadar uzanan Türk milletinin iç güvenlik biriminin kuruluşunu 1845 olarak benimsemenin, sosyolojik ve tarihi gerçeklere aykırı olacağı değerlendiriliyor. İç güvenlik hizmetlerinin Selçuklular, Anadolu beylikleri ve Osmanlı Beyliği'nde daha sistematik yapıya kavuştuğu ifade ediliyor.

Eserde, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğünün Osmanlı arşivinde iç güvenlik biriminin "polis" adıyla yapılanması ve 1845'te kurulan Polis Meclisinin 17 maddelik "Polis Nizamnamesi"nin hazırlanma süreci, idari yapılanması ile İstanbul ve dışındaki uygulamalar belgelerle anlatılıyor.

Ayrıca, Türk Polis Teşkilatının kuruluşu kabul edilen 11 Rebiyülevvel 1261 tarihinin 20 Mart 1845'e denk geldiği fakat konuyla ilgili birçok çalışmada bunun 10 Nisan 1845 olarak çevrildiği kaydediliyor ve Polis Meclisinin kurulması çalışmalarının 20 Mart 1845'ten önce başladığının aşikar olduğu vurgulanıyor.

- Polis teşkilatının ilk asayiş olayları

Kaptan-ı Derya Mehmed Ali'nin 26 Nisan 1846'da yazdığı tezkereye göre, İstanbul Kanlıca'da "Behamenla" isimli kişiyi öldüren zanlıların polis memurlarınca yakalanması, teşkilatın ilk cinayet olaylarından biri olarak kayıtlara geçti.

Beyoğlu'nda Ermeni Penbe Hanım'ın evine giren hırsızlar hakkında hazırlanan Polis Meclisi ve Meclis-i Ahkâm-ı Adliye tezkerelerinde de ilk hırsızlık olaylarından biri anlatılıyor. 19 Ağustos 1846'da hazırlanan tutanakta Ermeni asıllı Penbe Hanım'ın Beyoğlu Macar Nam Mahallesi'ndeki evine tahta perdeyi kırarak giren hırsızların çaldıkları eşyalar ile ev sahibinin ifadelerine yer veriliyor.

Zanlılara 3 aydan 3 yıla kadar "pranga-bend" cezası verildiği, bu kapsamında mahkumların, ayakları ve bellerine yaklaşık 4 kilogram ağırlığında demir zincir bağlanmak suretiyle askeri binalar ve kışlalarda istihkam işlerinde çalıştırıldıkları aktarılıyor.

- Polise ilk mukavemet ve ilk sınır dışı edilme olayı

Polis memuruna karşı gelen Ahız Yorgi Tariko ve arkadaşlarının cezalandırılması konusunda Meclis-i Valâ'da alınan kararın Seraskeriye'ye bildirilmesine dair tezkere ise 20 Aralık 1846'ta kayıtlara geçti.

Şüphelilerin Beyoğlu'ndaki karakolda görevli memura karşı gelip silah göstererek tehditte bulunduğu, mukavemet gösterdikleri, yapılan aramada üzerlerinden küpe ve inci gibi takılar çıktığı belirtiliyor.

İstanbul'a bir daha ayak basmamak üzere sınır dışı edilen Kefalonyalı Deli Kostanti'nin yeniden kente geldiği, kamu düzenine uymadığı ve polis tarafından yakalandığına dair Kaptan-ı Derya Halil Rıfat'ın 15 Mart 1848'de yazdığı tezkere de tarihi belgeler arasında bulunuyor.

Nemçeli Dominiko'yu öldürmesi nedeniyle Kefalonyalı Kör Marko'nun Kıbrıs'a sürülmesine ilişkin Polis Meclisi ve Meclis-i Ahkam-ı Adliye tezkereleri de 1 Temmuz 1848'de kayıtlara geçti.

- Teşkilatın ilk yankesicilik ve kumar tutanağı

Yankesicilik şüphesiyle sınır dışı edilen ve öncesinde 3 ay "pranga-bend" cezasına çarptırılan İngiltere vatandaşı Poğaçacı Covanni Angeli'nin cezasını tamamladığı ve Hariciye Nezaretine gönderildiğine dair Polis Meclisinin tezkeresi de 28 Ağustos 1848'de hazırlandı.

12 Eylül 1849'da "İsmail" isimli şüpheli ve arkadaşlarının kumar oynarken çıkan kavgalarına dair tutanaklarda, Kasımpaşa Kulaksız Mahallesi sakinlerinden İsmail ve arkadaşlarının Ramazan'ın 28. günü mezarlıkta kumar oynarlarken kavga ettikleri ve İsmail'in arkadaşını karnından bıçakladıktan sonra kaçtığı anlatılıyor.

- Teşkilatın ilk dolandırıcılık tezkerelerinden

Dolandırıcılıkla ilgili 13 Ocak 1850'de yazılan tezkerede de Galata'da Frenk Kilisesi yakınında Lehli Mişon'un evinin bir odasında iskan eden "Yuda" isimli kişinin, Tophane kapısında Korfalı Yani ve Yanko tarafından bazı sorularla bir müddet oyalandığı, zanlıların birkaç sahte elmas gösterdiği, bunlardan 122'sini 3 bin kuruş ve altın yaldızlı gümüş saat karşılığında sattıkları, Yuda'nın taşları kuyumcuya götürdüğünde sahte olduklarının anlaşıldığı aktarılıyor.

Korfalı Yani ve Yanko'nun yakalandığı ve dolandırıcılık yaptıklarını itiraf ettikleri bildiriliyor.

- İlk kapkaç olaylarından

Galata'da kapkaç yapan Maltalı Antonyo hakkında da 30 Mart 1850'de tutanak hazırlandı.

Tutanakta Antonyo'nun Galata Köprüsü'nde mağazacı Ağnataki'nin cebindeki gümüş saati kaparak Yeni Cami tarafına kaçtığı, caminin avlusunda bulunan Ereğlili Hasan ve Çeşmeli Hasan'ın kapkaççıyı yakaladığı ve görevlilere teslim ettiği bilgisine yer veriliyor.

- İstanbul dışındaki polis uygulamaları

İzmir'deki Polis Meclisine yerli halktan bir katip tayin edilmesi hakkında 4 Mart 1851'de üst makamlardan istekte bulunulduğu, Gelibolu'da toplanan meçhul şahısların araştırılması için dil bilen polislerin görevlendirilmesi hakkındaki tezkerenin 30 Ocak 1854'te ilgililere bildirildiği de kayıtlara geçti.

Varna'nın önemi dolayısıyla kente gelenlerin araştırılması için polis görevlendirilmesine ilişkin yazının 1 Ağustos 1854'te "Muhafız-ı Liva-i Varna" yetkilileri tarafından üst makama gönderildiği bilgisi de "Belgelerle Türk Polis Tarihi" adlı eserde yer alıyor.

AA