ANKARA (AA) - HÜSEYİN ERDOĞAN/DİLARA ZENGİN - İran ile BM Güvenlik Konseyi'nin 5 daimi üyesi arasında yaptırımların kaldırılması amacıyla imzalanan nükleer anlaşmanın 1. yıl dönümünde İran yönetimi yabancı yatırımcıyı ülkeye çekmek için çalışmalarına hız verdi.

İran ile Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi'nin 5 daimi üyesi ABD, İngiltere, Fransa, Rusya, Çin ve Almanya arasında iki yıldır süren müzakerelerin ardından 14 Temmuz 2015'te imzalanan nükleer anlaşmayla, son 6 aydır İran'a uygulanan ekonomik ve mali yaptırımlar da kademeli olarak kaldırılmaya başladı ve ülke uluslararası yatırımcı için dikkati çeken bir pazar haline geldi.

Ülkenin özellikle enerji sektörü için cazip bir pazar olduğu ancak bankacılık ve hukuk sistemindeki düzenlemelerin geliştirilmesi gerektiği belirtiliyor.

Denetim, vergi ve danışmanlık şirketi KPMG, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) ve Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) iş birliğinde hazırlanan, "Ambargo Sonrası İran Ekonomik ve Ticari Etki Analizi" raporuna göre, İran'da yabancı yatırımcılara 12 farklı sektörde yatırım fırsatı sağlanıyor.

İran'da petrol, doğalgaz, madencilik ve elektrik başta olmak üzere 12 sektöre yaklaşık 250 milyar dolar yatırım yapılacağı öngörülüyor. Ülkede enerji sektöründe Türk şirketlerine önemli fırsatlar sunuluyor. Türk firmaları, ülkede ABD’li ve Avrupalı şirketlerle ortaklık yürütebilecek.

İran’ın dünyada en büyük ikinci doğalgaz ve en büyük dördüncü petrol rezervine sahip ülke olduğu belirtilen raporda, ülkeye uygulanan ekonomik ve mali yaptırımların enerji üretimine yönelik endüstriyi sekteye uğrattığı ve bu nedenle İran'ın doğalgaz üretiminde yurt içi talebi karşılamakta zorlandığı kaydedildi.

Elektrikte 75 bin megavat kurulu güce sahip İran, 2021 yılına kadar bu rakamı 100 bin megavata çıkarmayı hedefliyor. Gelecek 20 yıl içinde enerji sektöründe ülkede 800'den fazla projenin hayata geçirileceği öngörülüyor. Bu kapsamda modernizasyon ve yeni tesis yatırımları için özel şirketler teşvik ediliyor ve ülkede bürokrasi hafifletiliyor.

İran'da kanıtlanmış 43 milyar ton maden rezervi bulunuyor. Bu rezervin mali değerinin 700 milyar dolar civarında olduğu tahmin ediliyor. Ülkede madencilik alanındaki yatırımları artırmak amacıyla yabancı yatırımcıya yüzde 100'e varan vergi muafiyeti uygulaması yapılıyor.

Rapordaki veriler İran pazarındaki fırsat ve riskleri gözler önüne sererken, yetkililer yaptırımların kaldırılmasından bu yana yaşanan süreci AA muhabirine değerlendirdi.

- "İran yatırım bekliyor"

İran İslam Cumhuriyeti'nin Ankara Büyükelçisi Muhammed İbrahim Tahiriyan Ferd, İran ve P5+1 ülkeleri arasında yapılan müzakereler sonucu Kapsamlı Ortak Eylem Planı'nın (KOEP) yürürlüğe girmesinin İran ekonomisinin geleceği açısından aydınlık bir tablo oluşturduğunu söyledi.

Ferd, yabancı şirketlerin ve yatırımcıların İran pazarında yer almasının KOEP’in bir sonucu olduğunu belirterek, "Nükleer faaliyetlerimizin barışçıl olduğuna dair dünyaya verdiğimiz mesajların gerçekliği, uluslararası kurumlar tarafından da ispatlandı. Yapılan müzakereler ve KOEP ile sonuçlanan anlaşmalarla nihayet ülkemize uygulanan zalimce yaptırımlar son buldu. İran turizm, sanayi, enerji, yol ve bina, ulaştırma, hava filosunun modernizasyonu ve altyapı alanlarında büyük şirketlerin yatırımlarını beklemektedir." dedi.

Yapılan yeni yasal düzenlemelerin yabancı yatırımcılara oldukça müsait bir ortam oluşturduğunu dile getiren Ferd, "İran bankacılık ağları, Dünya Bankalararası Finansal Telekomünikasyon Topluluğu (SWIFT) ağlarına yeniden bağlandı ve ertelenmiş alacaklarının çeşitli dövizlerle ödenmesine başlandı. Türkiye ile finansal muamelelerimiz bankacılık sistemi yoluyla, Avro ve Türk Lirası üzerinden gerçekleşmektedir." diye konuştu.

25. Dönem İran-Türkiye Karma Ekonomik Komisyonu'nda (KEK) varılan anlaşmalar ve yaptırımlar sonrasında iki ülkenin cumhurbaşkanları ile diğer siyasi, ekonomi ve kültürel makamların karşılıklı ziyaretler gerçekleştirdiğini anlatan Ferd, "Bu ziyaretlerde varılan mutabakatlar neticesinde, şu an ikili ticaret hacminin 30 milyar dolar hedefine ulaşması için ekonomik işbirliğinin geliştirilmesine yönelik yeni şartlar oluşmuştur. İran’ın yatırım için son derece cazip hale gelmesiyle büyük ülkelerden birçok şirket sözleşme yapmış durumda. Bazı şirketler ise görüşmelerini sürdürüyor." ifadelerini kullandı.

Yaptırımların kalkmasıyla İran’ın petrol üretim ve ihracatında artış yaşandığını dile getiren Ferd, şunları kaydetti:

"KOEP yürürlüğe girdikten sonra İran’ın petrol ve gaz sektörüne yatırım yapmak isteyen birçok şirket, Petrol Bakanlığımız ile görüşmeler yapıp anlaşmaya vardı. Tabi bu şirketler arasında Türk firmalar da var. Bu süreç yaptırımlar öncesindeki petrol üretim ve ihracatın üst sınırına ulaşana kadar devam edecek. Beklentimiz, Türk şirketlerinin yatırım ve ortaklık için İran’ın enerji sektöründe etkin bir şekilde faaliyet göstermesidir. İran enerji sektöründe faaliyet göstermeye ilgi duyan yabancı şirketlerle sözleşme hükümlerini düzenleyen yasalar ve mevzuatlar gözden geçirilmiş ve tüm yatırım şirketlerine yeni kolaylıklar tanınmıştır."

- "İran'a kazandıracak olan doğalgaz"

DEİK Enerji İş Konseyi Başkanı Süreyya Yücel Özden de İran'ın petrol ve doğalgaz üretimine ilişkin, "İran için petrolden ziyade doğalgaz önemli. İran'a kazandıracak olan daha çok doğalgaz, petrolün etkisi daha az olacak." şeklinde konuştu.

İran'ın da enerji alanında Türkiye ile işbirliğine girmek istediğini vurgulayan Özden, kamu ve özel sektör temsilcilerinin karşılıklı pek çok ziyaret gerçekleştirdiğini belirtti.

Özden, iki ülke arasında 30 milyar dolarlık bir ticaret hacmi hedefinin belirlendiğini hatırlatarak, "Bu hedefe ulaşmak ve bu hedefi aşmak için hem biz gayret sarf edeceğiz hem de İran tarafı gayret sarf edecek." diye konuştu.

Yaptırımların henüz tamamen kaldırılmadığına işaret eden Özden, şöyle devam etti:

"Kısa vadede sorunlar olabilir. Özel sektörden, özel sektöre bazı işler yapılabilir ama devletler arası anlaşmaların yapılabilmesi için sonucun net olarak görülmesi gerekir. İran, özel sektöre öncelik verilmesi gerektiğine inanmış görünüyor. İran bürokrasisi kamu işletmeciliğinden çok özel sektörü geliştirmek istiyor ve bu yönden de bizi örnek alıyor. Türkiye'deki yönetimin özel sektörün önünü açma çalışmalarını başarılı buluyorlar."

İran'ın, ambargolar nedeniyle elektrik üretim teknolojisinde yüzde 95'e kadar yerli malzeme kullandığına dikkati çeken Özden, "Yaptırımlar onları sınırlayınca kendi başlarının çaresine bakmak zorunda kaldılar. Türbin ünitesi hariç diğer malzemeleri yerli olarak üretebiliyorlar. Dolayısıyla orada deneyimli bir enerji sektörü var. Yaptırımların pozitif etkisi onlara bir fırsat olmuş. İran buna mecbur kalmış. Kendi teknolojisini geliştirmiş ve yerli imalat düzeyini bu seviyeye çıkarmış." ifadelerini kullandı.

Enerji sektöründe iki ülke arasında firmalar bazında görüşmeler yapıldığını hatırlatan Özden, "Bazı somut adımlar ve ön görüşmeler atılıyor. Bu görüşmeler ilerleyen süreçte artacak. İran'ın asıl ihtiyacı yabancı para. İran'a sermaye getirilmesini arzu ediyorlar. Yılda 30-40 milyar dolara yakın sermaye getirisi beklentileri var. Ayrıca yapılacak işlerde yüksek teknolojinin ülkeye gelmesini istiyorlar." değerlendirmesinde bulundu.

- "İran'ın 150 milyar dolar bankalarda tutulan parası var"

DEİK Türkiye-İran İş Konseyi Başkanı Bilgin Aygül de İran'ın rejiminden dolayı korumacı bir ülke olduğunu belirterek, "İran'da ambargoların kalkması her şeyin kalkacağı anlamına gelmiyor. İran çok güçlü, cazip ve bütün dünya ülkelerinin göz diktiği bir pazar. Her şeyi üretebilen bir ülke. Ambargolar bu süreçte onları da eğitti. İran boş bir pazar değil. İran'a giriyorken uzun soluklu düşünmek ve sabretmek lazım." dedi.

Aygül, enerji yoğun sektörlerde daha fazla yatırım fırsatlarının bulunduğunu ifade ederek, ambargolardan kaynaklanan sıkıntılardan dolayı ülkenin teknolojik altyapısının güncellenmeyi beklediğini söyledi.

İran'da bütün sektörlerde Türkiye için yatırım imkanı bulunduğunu kaydeden Aygül, iki ülkenin birbirine ihtiyacı olduğunu dile getirdi.

Aygül, İran'daki bankacılık sistemindeki sıkıntılara ilişkin ise şu değerlendirmelerde bulundu:

" 'İran'da para yok' deniyor. İran borcu olmayan bir ülke. Ambargolardan dolayı İran'ın 150 milyar dolar bankalarda tutulan parası var. Bunun 50 milyar doları ilk etapta bir yıl içinde bırakılacak. Bunun yanında İran'a, Çin, Rusya, Japonya, Hindistan ve batılı ülkelerle yaptığı anlaşmalar gereği önümüzdeki 2 yıl içinde 60-70 milyar dolar para girecek. Petrol fiyatları 50 dolarlara doğru tırmanmaya başladı. Bunların hepsi ülkenin ekonomisini canlandıracak. Ancak, SWIFT işlemlerinin olmayışı ve tutulan paralar nedeniyle İran piyasalarındaki sıkıntı hala aşılmış değil."

- "ABD-İran diyaloğu devam edecek"

Londra Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü İran Çalışmaları Merkezi Başkanı Prof. Dr. Arşin Adib Moghaddam da bu anlaşmanın Ruhani yönetiminin büyük bir başarısı olduğunu belirterek, İran'ın ulusal çıkarlarını diplomatik yollarla gerçekleştirme isteğini ortaya koyduğunu ifade etti.

Anlaşmanın İran ekonomik büyümesine katkı sağladığını belirten Moghaddam, "ABD yaptırımların kaldırılması konusunda temkinli bir tutum izlese de İran'ın büyük şirket ve bankaları uluslararası piyasalardaki yerini yeniden kazandı. Bu durumun devam edeceğini ve ABD ve İran'ın Donald Trump'ın ABD Başkanı olması halinde bile bu diyaloğu üstü kapalı şekilde devam ettireceğini düşünüyorum." dedi. ​

- Son bir yılda öne çıkanlar

İran ile ilgili son 1 yılda öne çıkan gelişmeler şöyle sıralanıyor:

- İran ile Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesi ABD, İngiltere, Fransa, Rusya, Çin ve Almanya arasında iki yıldır süren müzakerelerin ardından İran'a uygulanan yaptırımların kaldırılması amacıyla nükleer anlaşma imzalandı. (14 Temmuz 2015)

- Almanya Başbakan Yardımcısı ve Ekonomi Bakanı Sigmar Gabriel, İran ile varılan anlaşmanın ardından ilk Batılı siyasetçi olarak Alman iş adamları heyeti ile 19 Temmuz'da Tahran'a giderek İran-Almanya Ekonomik İşbirliği Toplantısı'na katıldı. (19 Temmuz 2015)

- BM Güvenlik Konseyi, İran ile P5+1 ülkeleri arasında Viyana'da varılan anlaşmayı onaylayan ve İran'a yönelik BM yaptırımlarının kademeli olarak kaldırılmasını düzenleyen karar tasarısını oy birliği ile kabul etti. Kararda, İran'ın yükümlülüklerini yerine getirmesi halinde tüm BM yaptırımlarının sona ereceği ve 10 yıl sonra da konunun BM Güvenlik Konseyi gündeminden çıkarılacağı belirtildi. (20 Temmuz 2015)

-Tahran ve Moskova, İran'ın zenginleştirilmiş uranyumu ile Rusya'nın doğal uranyumu değişimi konusunda anlaştı. (04 Ağustos 2015)

- İran ve Ermenistan 117 milyon dolar değerinde Ermenistan'ın başkenti Erivan'da elektrik ticaret anlaşması imzaladı. (04 Ağustos 2015).

- Türk şirketi Yükselir Grup, İran’da 4 petrol rafinerisi satın aldı. (21 Ağustos 2015)

- İngiltere Dışişleri Bakanı Philip Hammond Tahran'daki İngiltere Büyükelçiliğini yeniden açtı. (23 Ağustos 2015)

- İran, Umman'la 15 yıl sürecek günlük 28 milyon metreküplük doğalgaz projesine yönelik anlaşma imzaladı. (22 Eylül 2015)

- İran, Rusya ile İran'a teknoloji alanındaki yatırımlar için 5 milyar dolar kredi açılması için anlaştı. (21 Ekim 2015)

- İran ve Almanya bin 250 megavat kapasiteli güneş enerji santrali projesi için anlaşma imzaladı. (11 Kasım 2015)

- İran ve Fransız Total şirketi İran'ın en büyük Güney Azadegan Petrol bölgesinde petrol çalışmaları için anlaştı (25 Mart 2016)

- İran ve Kazakistan 600 milyon dolar değerinde üç elektrik çevrim santrali inşası için anlaşma imzaladı. (11 Nisan 2016)

- Güney Kore Cumhurbaşkanı Park Geun-hye İran'a resmi ziyaret düzenledi. ( 02 Mayıs 2016)

- Avusturya enerji şirketi OMV, İran Ulusal Petrol Şirketi (NOIC) ile İran'daki faaliyetlerinin yeniden başlatılmasını öngören mutabakat zaptını imzaladı. (04 Mayıs 2016)

- Türk enerji şirketi Unit International, İran'a 4,2 milyar dolara 7 doğal gaz kombine çevrim santrali kurmak için anlaşma imzaladı.​ (04 Haziran 2016)

- İran'ın petrol ihracatı günlük 3 milyon 800 bin varile ulaştı. (14 Haziran 2016)

- İran, sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) üretimi konusunda sekiz şirketle görüşmeye başladı. ( 21 Haziran 2016)

- İran Hava Yolları, Boeing'den çok sayıda 737 ve 777 tipi uçak almaya yönelik anlaşma imzalandığını duyurdu. (21 Haziran 2016)

AA