Türkiye, dijitalleşme rüzgârının gölgesinde büyüyen ciddi bir sorunla karşı karşıya: dijital bağımlılık. Son veriler, ülkede günlük ortalama internet kullanım süresinin 7 saati, sosyal medya kullanımının ise 3 saati geçtiğini gösteriyor. Bu rakamlar, Türkiye'yi ekran başında geçirilen sürede dünya ortalamasının üzerine taşıyor.
Akademisyen ve teknoloji uzmanı Ecehan Ersöz, konunun yalnızca bir teknoloji meselesi olmaktan çıktığını, "davranışsal bir sağlık problemi"ne dönüştüğünü vurguladı. Ersöz, "Teknoloji hayatı kolaylaştırırken, dijital bağımlılık sessiz bir salgın gibi yayılıyor. Sabahları ekranla uyanıyor, geceleri bildirim kontrol ederek uyuyoruz. 'Kaçırma korkusu' (FOMO) yerini 'kendi hayatını unutma' haline bırakıyor" değerlendirmesini yaptı.
Sanal Ödüller Gerçek Başarıların Yerini Alıyor
Dijital bağımlılığın temel mekanizmasına dikkat çeken uzmanlar, sosyal medya ve oyunların beynin ödül sistemine doğrudan etki eden bir döngü oluşturduğunu belirtiyor. Ersöz, her bildirim, beğeni ve yeni içeriğin bir kaçış kapısı ya da ödül olarak algılandığını ifade ederek, bu durumun beyinde sanal zaferlerin gerçek dünyadaki başarıların yerini almasına neden olduğunu söyledi.
"Sosyal medya, oyunlar, sürekli bildirimler Beynin ödül sistemine doğrudan etki eden bir döngüden söz ediyoruz. Beyin bu dijital döngüye öyle alışıyor ki, gerçek dünyadaki başarıların yerini sanal zaferler alıyor. Oyun mekanikleri tıpkı bir ödül sistemi gibi kurgulanıyor; dopamin salgılanıyor, zaman algısı kayboluyor" diyen Ersöz, modern zamanın mutluluk ölçüsünün artık bisiklet tekerleği yerine ekranda seviye atlamakla ölçüldüğünü vurguladı.
Yapay Zekâ Bağımlılığı da Yükselişte
Dijital bağımlılık tehdidi artık sosyal medya ve oyunlarla sınırlı kalmıyor; zincire yeni bir halka ekleniyor: yapay zekâ. Ersöz, yapay zekâ ile aşırı etkileşimin yeni bir bağımlılık türü olduğunu belirterek çarpıcı örnekler verdi: "Sabah uyanır uyanmaz ChatGPT'ye gün planı soranlar, Midjourney olmadan tasarım yapamayanlar, duygusal konuşmalarını yapay zekâ asistanlarına yapanlar var."
Uzman, yapay zekânın bir üretim aracı olmaktan çıkıp bir "karar ortağı veya duygusal eşlikçiye" dönüşmesinin, zihinsel tembelleşme ve eleştirel düşünme becerilerinde gerilemeye yol açabileceği uyarısında bulundu.
Çözüm: Ekranı Kapatmak Değil, Dengeyi Kurmak
Ersöz'e göre çözüm ekranları tamamen kapatmak değil, "bilinci açmak ve dengeyi kurmak." Ailelere seslenen uzman, çocuklarla çatışmadan konuşulması gerektiğini belirterek son uyarısını yaptı: "Çocuklarımız ekranların değil, hayatın sesine kulak versin. Parmakları sanal dünyaya değil, hayata dokunsun. Çünkü insanın elindeki en büyük güç, hâlâ kendi iradesidir."