
İslam’ın İki Yolu: Sünnîlik ve Şiîlik Arasındaki Temel Farklar
Peygamberin mirasını kim devraldı? İslam dünyasını iki büyük mezhebe ayıran tarihsel, inançsal ve ibadet farklarını mercek altına alıyoruz.
İslam dünyasında milyarlarca insan, Allah’a, Kur’an’a ve Hz. Muhammed’in peygamberliğine inanır. Ancak Hz. Muhammed’in vefatından sonra başlayan liderlik tartışması, İslam’ı iki büyük kola ayırmıştır: Sünnîlik ve Şiîlik. Her iki mezhep de aynı Kur’an’a inanır, aynı Peygamber’e bağlıdır ama dini yorum, ibadet, liderlik ve tarihsel yaklaşım açısından önemli farklılıklar taşır.
Tarihsel Ayrım: Halifelik mi İmamet mi?
Sünnîlik ve Şiîlik arasındaki ayrımın kökeni, Hz. Muhammed’in vefatından sonra kimin lider olacağı sorusuna verilen farklı cevaplardır.
Sünnîler, liderliğin (halifelik) seçimle belirlenmesi gerektiğini savundu ve ilk halife olarak Hz. Ebubekir’i benimsedi.
Şiîler ise liderliğin Allah tarafından belirlenmiş olması gerektiğine ve Hz. Ali’nin doğrudan Peygamber tarafından tayin edildiğine inandı.
Bu görüş ayrılığı, zamanla farklı teolojik sistemler ve ibadet biçimlerine evrildi.
İnanç Temelleri: Beş Şart ve Beş İlke
Sünnîlikte inanç esasları genellikle İmanın Altı Şartı ile özetlenir: Allah’a, meleklere, kitaplara, peygamberlere, ahirete ve kadere iman.
Şiîlikte ise “Usûlü’d-Dîn” (Dinin Temelleri) adıyla beş esas öne çıkar:
Tevhid (Allah’ın birliği)
Adalet
Nübüvvet
İmamet (İmamların otoritesi)
Mead (Ahiret)
En belirgin fark, İmamet ilkesidir. Şiîler, Allah’ın seçtiği masum imamların rehberliğine inanır. Sünnîlikte ise böyle ilahi bir liderlik kurumu yoktur.
İbadet Biçimlerinde Farklılıklar
İbadet şekilleri arasında da çeşitli farklar göze çarpar:
Namaz Vakitleri: Sünnîler beş vakitte, Şiîler ise öğle-ikindi ve akşam-yatsıyı birleştirerek genellikle üç vakitte kılar.
Ezanda Ek İfade: Bazı Şiî topluluklar ezanda “Ali veliyyullah” (Ali Allah’ın dostudur) ifadesini ekler.
Abdest Alınışı: Şiîler ayaklarını mesh eder, Sünnîler genellikle yıkar.
Mut’a Nikahı: Geçici evlilik olan “mut’a” nikahı, Şiîlikte caiz; Sünnîlikte ise haram kabul edilir.
Ramazan ve Bayramlar: Ayın görülmesi konusundaki farklı takvim anlayışları nedeniyle Şiîler ve Sünnîler bazen farklı günlerde oruç tutar veya bayram yapar.
Kerbela’nın Yası ve Aşura Günü
Şiîliğin dini ve duygusal kimliğinde Kerbela Olayı merkezi önemdedir. Hz. Ali’nin oğlu Hz. Hüseyin’in 680 yılında Emevî Halifesi Yezid’in ordusu tarafından Kerbela’da katledilmesi, Şiî toplumu derinden sarsmıştır.
Aşura Günü, Şiîler için bir yas günüdür. Matem törenleri, mersiyeler ve bazı yerlerde bedenin zincirle dövüldüğü anmalar yapılır.
Sünnîler ise Aşura’yı oruçla geçirir; Hz. Musa’nın Firavun’dan kurtuluşu gibi başka dini olayları anar.
Hadis ve Dinî Otorite Anlayışı
Sünnîlik, dört mezhebe (Hanefî, Şafiî, Malikî, Hanbelî) dayalı bir fıkıh anlayışı geliştirirken, dini yorum konusunda alimler ve müçtehitler ön plandadır.
Şiîlik ise on iki imama dayalı bir otorite kabul eder. Bu imamlar, günahsız kabul edilir ve sözleri, hadis kadar bağlayıcı görülür.
Dünya Genelinde Dağılım ve Güncel Durum
Sünnî Müslümanlar, dünya Müslüman nüfusunun yaklaşık %85’ini oluşturur. Suudi Arabistan, Mısır, Türkiye, Endonezya gibi ülkelerde baskındır.
Şiî Müslümanlar ise yaklaşık %15’tir. İran, Irak, Azerbaycan, Bahreyn ve Lübnan’da yoğun olarak bulunurlar.
Siyasi, kültürel ve mezhepsel farklılıklar, zaman zaman gerginlik ve çatışmalara da neden olmuştur. Ancak tarih boyunca pek çok dönem, bu iki mezhep arasında barış içinde yaşam örnekleri de görülmüştür.
Farklılıklar Ayrılık Nedeni mi Zenginlik mi?
Sünnîlik ve Şiîlik arasındaki farklar, İslam’ın iç çeşitliliğini ve yorum zenginliğini gösterir. Bu farklılıklar, karşılıklı anlayış ve bilgiyle yaklaşıldığında çatışma değil, diyalog ve hoşgörü zemini oluşturabilir.
Tarihî Kırılma Nokaları: Gadir-i Hum ve Kerbela Olayı
• Gadir-i Hum: İmamet mi, Dostluk mu?
Hz. Muhammed’in vefatından kısa süre önce, hicretin 10. yılında Mekke dönüşünde Gadir-i Hum denilen bölgede yaptığı konuşma, Şiî-Sünnî ayrımının en kritik metinsel dayanaklarından biridir.
Hadis:
“Ben kimin mevlasıysam, Ali de onun mevlasıdır.” – (Men kuntu mevlahu fe-haza Aliyyun mevlahu)
• Şiî Yorumu:
Bu ifade, Hz. Muhammed’in Hz. Ali’yi sadece sevgiyle anmadığını, aksine onun kendi halefi (imamı) olarak tayin ettiğini gösterir. Bu nedenle imamet, ilahi bir tayinle belirlenmiştir ve ümmetin seçimiyle değiştirilemez.
• Sünnî Yorumu:
Sünnî alimlere göre bu söz, Hz. Ali’ye duyulan sevgiyi pekiştirmek ve bir takım çekişmeleri yatıştırmak için söylenmiştir. “Mevla” kelimesi burada “dost, mümin kardeş” anlamında kullanılmıştır, liderlik anlamı taşımaz.
Kerbela Olayı: Acının ve Direnişin Sembolü
Hicrî 61 yılında (680), Hz. Ali’nin oğlu ve Hz. Muhammed’in torunu Hz. Hüseyin, Emevî Halifesi Yezid bin Muaviye’ye biat etmeyi reddetti. Bunun üzerine ailesi ve az sayıdaki yoldaşıyla birlikte Kerbela’da kuşatıldı. 10 Muharrem günü (Aşura), Hz. Hüseyin ve beraberindekiler katledildi.
• Şiî Perspektifi:
Bu olay, sadece bir siyasi çatışma değil, zulme karşı direnişin kutsal sembolü olarak görülür. Hz. Hüseyin, “dinin özünü korumak” için can vermiştir. Kerbela, Şiî kimliğinde derin bir trajedi olarak yer alır ve her yıl Aşura’da matemle anılır.
• Sünnî Perspektifi:
Sünnîler de Kerbela’da yaşananları büyük bir trajedi olarak görür, ancak olayın mezhepsel bir ayrışma değil siyasi bir ihtilaf olduğu düşüncesindedir. Aşura, Hz. Musa’nın kavmini kurtardığı gün olarak da anılır.
Sünnîlik ve Şiîlik Arasındaki Temel Farklar: Karşılaştırmalı Tablo
Konu | Sünnîlik | Şiîlik |
---|---|---|
Liderlik Anlayışı | Halife seçimle belirlenir | İmam, Allah tarafından tayin edilir (ilahi liderlik) |
İlk Halife | Hz. Ebubekir | Hz. Ali |
İnanç Esasları | 6 şart: Allah, melekler, kitaplar, peygamberler, ahiret, kader | 5 esas: Tevhid, Adalet, Nübüvvet, İmamet, Ahiret |
İmamlar | Dini önderler değil, tarihsel şahsiyetler | Günahsız ve ilahi bilgiyle donanmış rehberlerdir |
Aşura Günü | Oruç tutulur | Hz. Hüseyin’in şehadeti anılır, yas tutulur |
Ezanda Ek İfade | Yok | “Ali veliyyullah” bazen eklenir |
Abdest Uygulaması | Ayaklar yıkanır | Ayaklar meshedilir |
Mut’a Nikahı (Geçici) | Haram | Caiz |
İbadet Vakitleri | 5 vakit | 3 vakitte cem ederek (öğle+ikindi, akşam+yatsı) |
En Yoğun Olduğu Ülkeler | Türkiye, Suudi Arabistan, Mısır, Endonezya | İran, Irak, Azerbaycan, Bahreyn, Lübnan |