Ehli keyfe keyf verir kahvenin kaynaması

Eşeği yoldan çıkarır sıpanın oynaması

Atalarımızın kullandığı güzel deyimler vardır. Bu deyimler yerinde kullanılırsa çok anlamlı ve güzel olur bunu da büyüklerimiz çok yerinde değerlendirirlerdi. İşte bunlardan bazılarını ben de sizlerle paylaşmak hem de buna uygun bir hikâye ile sizleri neşelendirmek ve düşündürmek istedim.

Deyimleden en anlamlısı şu idi: Bundan 35 yıl önce bir fincanın kenarında Osmanlıca yazılmış oradan okumuştum. Hatta o fincana çok büyük bir meblağ para önermeme rağmen sahibini satmaya ikna edememiştim

Kırk yılda bir avrat lafına bak,

İç bol köpüklü kahveni keyfine bak

Ehli keyfe keyf verir kahvenin kaynaması

Eşeği yoldan çıkarır sıpanın oynaması

Ehli keyfe keyfi verir kahvenin telvelisi

Herifi baştan çıkarır kadının cilvelisi

Gönülleri oynaşta akılları beş karış havada

Kızlar kahve kavurur cıngıldaklı tavada

Kahvenin ana yurdudur yetişir Hint’te Yemen’de

Anadolu da kavrulur çekilir altın değirmende

Kahveyi bol köpüklü yapmış oturur karşımda yâr

Bir fincan kahve içirmenin tam kırk yıl hatırı var

Baktıkça hep haz alırım yârim senin yüzünden

Hadi bir acı kahve yap da içeyim kibar elinden

Anadolu insanının bu ve buna benzer deyimleri böyle uzar gider. Biz gelelim hikâyemize.

İnsanlarla hayvanların dağ taş kar-kış, soğuk-sıcak demeden para kazanmak için bezirgânların ipek yolunu takip ederek aylar süren. Çileli ve ızdıraplı ama belki de onlara göre zevkli ticaret yapıp para kazandıkları yıllarda ormanların arasında yeşil bir vadide, ihtiyar bir deve ile bir eşek sahipleri tarafından araziye terk edilmiş. Sahiplerinde iş göremezlik kanaati uyanmış. Emekli edilecek değiller ya; ama maaşsız evden sürgün edilmişler. Serbest bırakılmışlar. Yemyeşil otu ve suyu bol olan bir vadide buluşmuşlar günlerini gün ediyorlarmış. Bunlar o vadide güle oynaya yaşarken kenarlarındaki tepeden geçen bir yoldan da kervanlar gelip geçiyorlarmış.

Bu kervanlar bazen de bu vadide konaklıyor. Bir kaç saat belki bir gün orada kalıyorlarmış. Kervanın orada kalmak için vadiye yöneldiğini gören bizim eşekle deve hemen oradan sıvışıp bir yere gizlenerek kervanın gitmesini beklemişler. Onlar gittikten sonra tekrar vadide yaşamlarına devam ediyorlarmış.

Günler böyle devam ederken tepedeki yoldan yine bir kervan geçiyormuş. Kervandaki hayvanların yükü de çok ağırmış. Bunu kervanda çok günleri geçen deve tecrübesi ile deve çanlarının ötüşünden anlıyormuş. Eşek, arkadaşına durumu özetleyerek “Arkadaş bu kervanın yükü çok ağır, develerin çanının sesinden belli oluyor” demiş ama dediğine pişman olmuş. Bizim eşeğin inadı tutmuş keyfe gelmiş deveye “Arkadaş ben çok zayıftım şimdi iyileştim etim budum yerinde, keyfimden coşuyorum bir türkü çağıracağım” demiş. Deve yalvarmış “Aman eşek kardeş şimdi türkü çağırmanın sırası mı, kervancının adamları bizi tutar sırtımıza yük vurur” dediyse de, eşeği ikna edememiş. Eşek başlamış türkü çağırmaya ağzıyla türkü söylerken gerisinden de başka zırıltılar çıkarıp keyifleniyormuş. Bunu duyan kervancının adamları hemen koşmuşlar zaten hayvana da ihtiyaçları varmış. Bizim eşekle deveyi yakalayıp başlarına yuları takmış, sırtlarına da yükü vurmuşlar.

Eşekle devenin kötü günleri böyle devam ederken devenin de eşek arkadaşına kini bir kat daha artıyormuş. Nihayet bizim geveze eşeğin yük taşımaktan ve ihtiyarlıktan takati kesilmiş,

yükün altında olduğu yere yatıvermiş. Adamlar kervancı başına yolda buldukları eşeğin yükü taşıyamadığını ve yıkıldığını söylemişler. Kervanda yüksekçe, bir uçurumun, kenarından geçmekte imiş, Kervancıbaşı adamlarına o eşeği arkadaşı devenin üzerine yükleyin şu uçurumu geçelim aşağıdaki vadide yükleri ayarlayıp eşeği salıverelim demiş. Ve eşeği devenin sırtına yüklemişler. Giderken deve ‘tam hınç alma zamanı’ diyerek

Vadide rahat yayılırken durmaz türkü söylersin.

Şimdi de yükü taşıyamaz benim sırtıma binersin

demiş içinden ve eşeğe seslenerek “eşek kardeş hani o yakalandığımız gün senin söylediğin türkü var ya, o türkü hala kulaklarımda çınlıyor ne havaydı be ben şimdi içimden geldi oynayacağım” demiş. Eşek aman kardeş şimdi oynama zamanı mı? Beni düşürürsün aşağı inelim orada oyna demiş ama deve kabul etmemiş ve tam öç alma zamanı diyerek başlamış bel kırıp oynamaya bizim geveze eşek de devenin sırtından düşmüş ve uçurumdan aşağı düşerek parçalanıp ölmüş. Bizim geveze eşek lüzumsuzca çaldığı hava yüzünden mok yoluna gitmiş.

Ehli keyfe zevk verir kahvenin kaynaması,

Eşeği yolda çıkarırmış sıpanın oynaması.

Deveyi çileden çıkarmış eşeğin türkü çığırması

Gelin bu hikâyeyi bir de benim hicvimden okuyun.

***

Otu suyu bol bir vadide bir eşekle bir deve

Günlerini geçiriyorlar neşeyle güle güle

İş güç ağa derdi bunları pek etkilemiyormuş

Böyle keyif ederken yoldan kervan geçiyormuş

Yiyip içip yatıyorlarmış ohh vadide eşekle deve

Yoldan geçen kervanı görünce neşe gelmiş eşeğe

Demiş ki deve kardeş ben bir türkü çığıracağım

Sesimin çıktığı kadar da şöyle bir bağıracağım

Deve itiraz etmiş aman sus şimdi kervan geçiyor

Yükleri çok ağır kervanın belli çan sesi az geliyor

Eşek boş ver der devenin çanını, ben türkümü söyleyeyim

Deve ona demiş dur kardeş ben şöyle bir yere gizleneyim

Eşek onu hiç dinlememiş başlamış türkü çağırmaya

Geçen kervandaki adamlara sözlerini duyurmaya

Türkü bitmeden kervancılar gelip bunları tutmuşlar

İkisini de götürmüşler sırtlarına yük vurmuşlar

Hâlbuki vadide otlarlarken işleri pek güzelmiş

Şimdi ise yük taşımaktan takatleri tükenmiş

Eşek yaptığı gevezeliğin cezasını çekiyormuş

Deve de arkadaşının bu ceremesini ödüyormuş

Bunlar böyle yük taşırken eşeğin gücü tükenmiş

Sırtındaki yüküyle eşek devenin üstüne yüklenmiş

Yolları geçiyormuş tam bir uçurumun kenarından

Deve bu ya kinini almak ister eşek arkadaşından

Derki ey eşek kardeş benim canım oynamak istiyor

Yakalandığımız gün çığırdığın türkü aklıma geliyor

Eşek yalvarır aman deve kardeş şimdi oyun zamanı değil

Bu uçurumda değil oynamak, yürüyerek zor geçilir

Olmaz der deve, ben keyfe geldim, oynayıp güleceğim

Bana yaptığın bunca kötülük için seni düşüreceğim

Aman deyim deve kardeş ben burada düşersem ölürüm

İyi ya ben de onu istiyorum zaten öldüğünü bir görürüm

Bizim deve başlamış löp löp löp oynamaya

Eşek dostunu düşürüvermiş uçurumdan aşağıya

Aşağı uçan eşek ölmüş leşi de vadide kalmış

İnat ederek çağırdığı türkünün cezasını ağır bulmuş

Ozan İsmail der ki be şaşkın sen eşekliğini bileceksin

Ye iç keyfine bak be densiz sen türküyü n’edeceksin

Söz dinlemez türkü çağırırsan hem arkadan hem önden

Çığırdığın hava deveyi oynatır kurtulamazsın ölümden

İnsanlar içinde böyledir sessiz oturup gevezelik etmeyelim

Bin düşünüp bir iş yapalım da pişmanlığa düşmeyelim

Altın toprakta parladığı için onu çabuk bulurlar

Çok lüzumsuzluk edersen sırtına yük vururlar

Kahve zarar verecekse bırakın kaynamasın

Sıpayı oynatmayın ki eşek de yoldan çıkmasın

21 Ağustos 2004