HARTUM (AA) - ÖMER ERDEM - Sudan'da güneyin ardından bölünme ihtimali yaratan diğer ayrılıkçı hareketler sorunu yıllardır çözüm bekliyor.

Sudan'da kuzeydeki merkezi hükümetle güneydeki ayrılıkçılar arasında yaşanan iki büyük iç savaş (1955-1972/1983-2005) 2,5 milyona yakın insanın hayatını kaybetmesine, milyonlarcasının da evlerini terk etmesine neden oldu.

Silahlı hareketler, zaman içinde aralarında bölündü, hakimiyet bölgelerinde sürekli değişiklikler meydana geldi. Bu açıdan Sudan’daki silahlı örgütleri, başı sonu belli bir çerçeveye oturtmak oldukça zor görünüyor.

Devrik lider Ömer el-Beşir iktidarı (1989-2019), izlediği politikalar nedeniyle çok sayıdaki silahlı hareketin ortaya çıkması ve aynı zamanda kendi aralarındaki bölünmelerden de sorumlu tutuluyor.

- Güney Kurdufan ve Mavi Nil sorunu

Sudan'ın güney bölgelerinde 2011'de yapılan bağımsızlık referandumuyla ülke, resmen Sudan ve Güney Sudan olarak ikiye bölündü.

Hartum yönetimine ağır ekonomik külfet getiren bölünme sonrası Sudan ile Güney Sudan arasında kalan ve aidiyeti tartışmalı "Güney Kurdufan" ve "Mavi Nil" sorunu adı verilen yeni bir kriz baş gösterdi.

SPLM-N, 2005’teki barış anlaşmasına kadar süren Sudan-Güney Sudan iç savaşı ve ardından 2011’de Güney Sudan’ın kuzeydeki merkezi hükümetten ayrılmasıyla sonuçlanan referanduma kadar güneydeki ayrılıkçılarla Hartum hükümetine karşı silahlı mücadele yürüttü.

SPLM-N, Güney Sudan’ın bağımsızlığına rağmen Hartum hükümetinin barış anlaşmasındaki kendileriyle ilgili hükümleri yerine getirmediği gerekçesiyle hükümete başkaldırıp tekrar silahlı mücadeleye başladı.

Güney Sudan'dan bekledikleri desteği göremeyen SPLM-N grubu ile batıdaki Darfur bölgesinde ayaklanan gruplar, 2011'de "Sudan Devrimci Cephesi" adı altında birleşti.

SPLM-N'nin Güney Kurdufan'da bazı şehirleri ele geçirmesi üzerine ordu ile ayrılıkçılar arasındaki yoğun çatışmalardan yaklaşık 2 milyon kişi etkilendi.

SPLM-N, 2017’de Malik Akkar ile yardımcısı Abdulaziz el-Hulu arasında ikiye bölündü. Örgütün 2 kanadı arasında çıkan çatışmalarda yüzlerce kişi hayatını kaybetti. Hareketin Güney Kurdufan kanadını Hulu yönetirken Mavi Nil eyaleti ise Akkar’a bağlı güçlerin kontrolünde bulunuyor. Hareketin Genel Sekreteri Yasir Arman ise SPLM-N’nin bu iki eyalet dışındaki destekçilerinin temsilcisi olarak görülüyor.

- Batıdaki Darfur'da bölünen Sudan Kurtuluş Hareketi

Sudan'da 2002'de Abdulvahid Nur başkanlığında kurulan Sudan Kurtuluş Hareketi içinde kısa süre sonra hizipleşmeler yaşanmaya başladı. 2005 yılında hareketin Genel Sekreteri Arko Minavi ile hareketin yönetici kadrosu, düzenledikleri Haskanita Konferansı sonrasında Nur'u saf dışı bıraktı ve hareketin liderliğini ele geçirdi. Böylece hareket aynı isim altında ancak farklı liderler tarafından yönetilen iki gruba dönüştü.

Nur liderliğindeki Sudan Kurtuluş Hareketi, Beşir rejimi ile müzakereyi reddettiği gibi, geçiş hükümeti ile de görüşmeyi reddediyor.

Sorunun her kesimi kapsayan ulusal bir çözümle sağlanacağı tezini savunan Nur, Darfur’da barışın sağlanması için bölgesel ve uluslarası düzeyde gerçekleştirilen müzakerelere bugüne kadar hiç katılmadı.

Nur’un güçleri, ülkenin batısındaki en yüksek ve sarp Marra Dağı eteklerinde konuşlu bulunuyor. Darfur’da Beşir rejimine karşı silahlı mücadele yürüten en önemli hareketlerden biri olarak öne çıkıyor.

Minavi, Nur ile yollarını ayırmasının ardından 2006’daki Abuja barış anlaşmasına kadar Hartum hükümetiyle çatışmayı sürdürdü. Daha sonra Beşir’in yardımcılığına getirilen Minavi, iktidarın anlaşmanın uygulanmasını yavaşlattığı gerekçesiyle görevinden ayrıldı ve hızlı şekilde yeniden hükümetle silahlı çatışmaya başladı.

Adalet ve Eşitlik Hareketinin kurucusu Halil İbrahim, 2001’de isyan bayrağını kaldırana kadar Beşir iktidarında bazı bakanlıklarda görev aldı.

2006’daki Abuja anlaşmasına imza vermeyi reddeden İbrahim, 2011’de Darfur’a komşu Kuzey Kurdufan eyaletindeki hükümet güçlerinin saldırısında ölünce yerini kardeşi Cibril İbrahim aldı.

Hareketin 2008 mayıs ayında başkent Hartum’un Umdurman kentine "Uzun Kol" adını verdiği saldırılarda 200’den fazla kişi hayatını kaybetti. Ordu, 48 saat sonra darbe girişimini bastırabildi.

Hareket, 2011 yılında Katar’ın himayesinde Darfur bölgesi konusunda hükümetle başlattığı müzakereler sonucu bazı anlaşmalara imza atsa da bu da kısa sürdü.

Bu arada, hareketten ayrılan Muhammed Bişr liderliğindeki grup ile Sudan hükümeti, Katar’ın başkenti Doha’da 2013’te barış anlaşması imzaladı.

- Batıdaki fazla ağırlığı olmayan silahlı gruplar

Sudan Kurtuluş Hareketi Geçiş Konseyi, Sudan Kurtuluş Hareketinden ayrılması sonrası 2015’te kuruldu. Lideri El Hadi İdris, şu anda çeşitli silahlı grupları çatısı altında barındıran Devrimci Cephe’nin de liderliğini yürütüyor.

Abdulvahid Nur Hareketinden kopan Sudan Kurtuluş Güçleri Birliği, 2017’de kuruldu, 2019’da Devrimci Cephe çatısı altına girdi.

Kurtuluş ve Adalet Hareketi koalisyonu, Et-Ticani Sisi Atim tarafından 2010’da kuruldu ve 10 ayrılıkçı grubu bünyesinde barındırıyor.

Hareketin liderleri 2011’de Doha’daki barış anlaşmasının imzalanmasının ardından Sudan’a döndü. Kurtuluş ve Adalet Hareketi, Beşir rejimi ile barış anlaşması imzalayıp 11 Nisan 2019'daki darbeye kadar buna sadık kalan en önemli hareketler arasında yerini aldı.

- Doğudaki Beja Kongre Partisi

Beja Kongre Partisi, Sudan’ın 1956’da bağımsızlığını kazanmasından birkaç yıl sonra ülkenin doğusunu temsil eden ilk bölgesel parti olarak faaliyetlerine başladı. 14 Ekim 1958’de Doğu Sudan’ın tüm siyasi ve sosyal bileşenlerinin katılımıyla büyük bir kongre düzenledi.

O tarihten bu zamana bölgenin sıkıntılarının giderilmesi konusunda çalışmalar yürüten parti, 1993’te hükümete karşı silahlı mücadele başlattı.

Sudan hükümeti, Eritre’nin ara buluculuğunda 14 Ekim 2006’da doğudaki grupları temsil eden Doğu Sudan Cephesi ile başkent Asmara’da 13 yıllık iç savaşı sona erdiren "Doğu Barışı" anlaşmasını imzaladı ancak Beşir karşıtı protestolar nedeniyle uygulanamadı.

Zamanla parti içindeki ihtilaf ve çatışmaların artması üzerine Beja Kongre Partisi bölünerek benzer isimlerle çok sayıda yeni siyasi parti doğdu. Hareket, hükümetle yalnızca siyasi alanda mücadele yürütüyor.

- Cuba müzakereleri

Güney Sudan Devlet Başkanı Salva Kiir Mayardit, 30 yıllık Ömer el-Beşir iktidarının devrildiği darbenin ardından Sudan Askeri Geçiş Konseyi ile silahlı hareketler arasında uzlaşı sağlanması amacıyla ara buluculuk girişimi başlatmıştı.

Sudan hükümeti ile Devrimci Cephe arasında 14 Ekim'de Cuba'da başlayan müzakereler sonucu 24 Aralık'ta nihai barış anlaşması imzalandı. Diğer ayrılıkçı gruplarla müzakereler sürüyor.

İç savaş ve ayrılıkçı hareketlerin tarihi arka planına bakıldığında emperyalist devletlerin, doğal kaynak ve zenginliklere sahip bölgedeki sömürgecilik faaliyetlerinin ve İslamiyet'in Orta Afrika'ya yayılmasının engellenmesinin yattığı söylenebilir.