ANKARA (AA) - KEMAL KARADAĞ - Anayasa Mahkemesi, yargılamaların makul sürede sonuçlandırılmadığı, mahkeme kararlarının geç, eksik icra edildiği ya da hiç icra edilmediği gerekçesiyle yapılan 4 bin bireysel başvuruda kabul edilemezlik kararı vererek Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Tazminat Komisyonunu adres gösterdi.

Resmi Gazete'de 31 Temmuz 2018'de yayımlanarak yürürlüğe giren, terörle mücadelede yeni düzenlemeleri kapsayan "Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun"da Anayasa Mahkemesinin iş yükünün azaltılmasına yönelik hüküm yer almıştı. Bu konudaki düzenleme Cumhurbaşkanlığının 100 Günlük İcraat Programına da girmişti.

Yeni düzenlemede, Kanunun yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla, ceza hukuku çerçevesindeki soruşturma ve kovuşturmalar ile özel hukuk ve idare hukuku kapsamındaki yargılamaların makul sürede sonuçlandırılmadığı, mahkeme kararlarının geç veya eksik icra edildiği ya da hiç icra edilmediğine ilişkin yapılan ve Yüksek Mahkeme'de derdest olan bireysel başvuruların, Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Tazminat Komisyonunca incelenmesi hükmü yer almıştı. Düzenlemede, Kanunun yürürlüğe girdiği 31 Temmuz 2018 sonrasındaki başvuruların bu kapsama dahil olmayacağı belirtilmişti.

- 4 bin başvuruda kabul edilmezlik kararı

Yeni düzenleme kapsamında, 31 Ekim 2018 itibarıyla Anayasa Mahkemesi 4 bin başvuruda başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle kabul edilemezlik kararı vererek Tazminat Komisyonunu adres gösterdi. Anayasa Mahkemesinin yıl sonuna kadar 7 bin dosyada kabul edilemezlik kararı vermesi bekleniyor. Bu sayının 2019 içerisinde ise 10 bine yükselmesi öngörülüyor. Yüksek Mahkeme, kararlarında Komisyonu ulaşılabilir etkili bir iç hukuk yolu olarak tanımladı.

Anayasa Mahkemesinin verdiği kabul edilemezlik kararı sonrasında aynı tarih itibarıyla Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Tazminat Komisyonuna 22 başvuru yapıldı.

Böylece bireysel başvuru hakkının uygulanmaya başladığı 23 Eylül 2012'den 30 Eylül 2018'e kadar geçen sürede 201 bin 547 kez kapısı çalınan Anayasa Mahkemesinin iş yükü azaltılacak. Öte yandan Yüksek Mahkemenin, etkinliğinin artırılmasına, hak arama özgürlüğünün önündeki engellerin kaldırılmasına da katkı sunulacak.

Yapılan başvuruları 16 ay içinde sonuçlandırmak zorunda olan Komisyon, vatandaşların hak ihlallerine ilişkin şikayetlerini daha kısa süre içerisinde çözüme kavuşturulmasını sağlayacak.

- Komisyonda inceleme nasıl olacak?

Yüksek Mahkemenin ilgili başvurularda vereceği "başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle kabul edilemezlik" kararının tebliğinden itibaren 3 ay içinde yapılacak müracaat üzerine Komisyon tarafından başvurular incelemeye alınacak.

Komisyona müracaat, müracaat edenin kimlik bilgileri ve Anayasa Mahkemesine başvuru tarihi ile numarasını içeren imzalı bir dilekçeyle yapılacak.

Dilekçeye, Anayasa Mahkemesine yapılan bireysel başvuruya ilişkin form, kabul edilemezlik kararı ve bu kararın tebliğine dair belge ile ihlal iddiasına ilişkin diğer bilgi ve belgeler de eklenecek.

Müracaat evrakındaki eksikliğin giderilmesi için müracaat edene 30 günü geçmemek üzere süre verilecek. Bu süre içinde geçerli bir mazeret olmaksızın eksikliğin tamamlanmaması halinde müracaat reddedilecek.

Komisyon başvuruları en geç 16 ay içinde karara bağlayacak. Yargılamaların makul sürede sonuçlandırılmadığının, mahkeme kararlarının geç veya eksik icra edildiğinin ya da hiç icra edilmediğinin Komisyon tarafından tespit edilmesi halinde tazminata hükmedilecek. Tazminat kararları, itibaren 3 ay içerisinde Adalet Bakanlığınca ödenecek.

Komisyonun kararlarına karşı Bölge İdare Mahkemesine itiraz edilebilecek.

- Komisyonun kuruluş süreci

İnsan Hakları Tazminat Komisyonu, Adalet Bakanlığı bünyesinde 2013'te, "Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümüne Dair Kanun" ile kurulmuştu. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), uzun yargılamalar ve mahkeme kararlarının icra edilmemesi nedeniyle yapılan yaklaşık 8 bin başvuruyu, Komisyonu adres göstererek kabul edilemez buldu. Böylece AİHM, Komisyonu etkili bir iç hukuk yolu olarak kabul etmiş oldu.

Komisyonunun iç hukuk yolu olarak kabul edilmesinin ardından Türkiye aleyhine yapılan ve AİHM önünde bekleyen derdest başvuru sayısında düşüş yaşandı.

Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Tazminat Komisyonu, 31 Ekim 2018 itibarıyla yapılan 8 bin 863 başvurudan 8 bin 622'sini karara bağladı.

Komisyon, aynı tarih itibarıyla 41 milyon 494 bin lira tazminata hükmetti.

Tazminat kararlarının kesinleşmesinin ardından ise 31 Ekim 2018 itibarıyla Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Dairesi Başkanlığınca 39 milyon 78 bin lira tazminat ödendi.