TBMM Anayasa Komisyonunun anayasa mesaisi sona erdi.

Komisyon, görüşmelerine 20 Aralık'ta başlanan ve AK Parti'li 316 milletvekilinin imzası bulunan Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapan Kanun Teklifi'ni kabul etti.

TBMM Başkanlığına 10 Aralık'ta sunulan teklifin, bazen gece yarısını geçen, bazen sabahı bulan, zaman zaman sert tartışma ve kavgaların yaşandığı görüşmeleri, komisyonda 9 gün sürdü. Teklifin tümü üzerindeki değerlendirmeler, aralıksız 5 gün yapıldı.

Meclis Başkanlığına 21 madde olarak sunulan teklif, önergelerle 18 maddeye indi.

Görüşmelerin en uzun mesaisi, son gün oldu. Komisyon, teklifi kabul etmek için son gün yaklaşık 17 saat çalıştı.

Teklifin kabul edilen diğer maddelerine göre:

-Meclis'teki milletvekili sayısı 550'den 600' e çıkarılacak.

-Milletvekili yaşı 25'ten 18'e indirilecek.

-Milletvekili ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri 5 yılda bir aynı günde yapılacak.

-Komisyon'da devam eden toplantılarda önceki günlerde 'Yedek Milletvekilliği' teklifini içeren beşinci madde ise iptal edildi.

-Anayasa değişikliği teklifine göre, Meclis'in denetim yetkileri yeniden düzenlendi.

-Anayasa değişikliğine göre, Cumhurbaşkanı seçilen kişinin partisiyle ilişiği kesilmeyecek. Bu maddede yer alan 'Cumhurbaşkanı "doğuştan Türk vatandaşı" olanlar' ifadesi de Türk vatandaşı" olanlar şeklinde değiştirildi.

-Değişikliğe göre, Cumhurbaşkanı ve TBMM'ye karşılıklı olarak fesih yetkisi veriliyor. Cumhurbaşkanı ve TBMM, yeni seçilen Cumhurbaşkanı ve milletvekilleri göreve başlayana kadar görevine devam edecek.

-TBMM, üye tam sayısının beşte üç çoğunluğu ile seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek.

-Cumhurbaşkanlığı seçimi ve genel seçimler birlikte yapılacak.

-Cumhurbaşkanı'na OHAL yetkisi veriliyor. Düzenlemeye göre, OHAL'de kararnamelerinde Meclis onayı süresi bir aydan üç aya çıkarıldı. OHAL gerekçelerine seferberlik hali de eklendi.

-Askeri yargıyı tamamen kaldırılacak.

-Askeri yargıdan gelen üyelerin çıkarılmasıyla Anayasa Mahkemesi'nin (AYM) üye sayısı 15'e indirilecek.

-HSYK üye sayısının 13'e çıkarılmasını öngörülüyor.

-Cumhurbaşkanlığı ile TBMM milletvekilliği seçimleri 3 Kasım 2019 tarihinde yapılacak.

Süreç nasıl işleyecek

Teklifin Anayasa Komisyonu'nda kabul edilmesiyle önümüzdeki Genel Kurul yolu açıldı.
Meclis aritmetiğine göre AK Parti'nin 317 milletvekili bulunuyor. Bunlardan 316'sı oy kullanabilecek. MHP'nin de 39 sandalyesi var. 

4 milletvekili ve partiden ihraç edilerek bağımsız milletvekili olan eski MHP Gaziantep Miletvekili Ümit Özdağ teklife “Hayır" diyeceğini en başta açıkladı. Anayasa değişiklik teklifleri “gizli" oylamayla yapılıyor ve grup kararı alınamıyor.

Anayasa gereği, Meclis Genel Kurulu'nda teklifin kabulünden 60 gün sonra referandum yapılıyor. Bu da, ocak sonunda teklif kabul edilir ve 330 üzerinde bir çoğunluğu yakalarsa, Mart sonu veya nisan başında referanduma işaret ediyor.

Teklifin Meclis'ten 330 – 367 arasında bir oyla geçmesi halinde Türkiye 7'nci kez referanduma gitmiş olacak. 55 yılda 6 kez sandık başına giden Türk seçmenin bundan önceki referandumlarda verdiği kararlar şöyle:

1961 Anayasası nasıl kabul edildi?

Türkiye'de anayasal düzenlemelerle ilgili olarak bugüne kadar 6 kez halk oylaması yapıldı. 

Anayasal düzenlemelere ilişkin ilk referandum 27 Mayıs 1960 askeri müdahalesinin ardından hazırlanan 1961 Anayasası için yapıldı. 27 Mayıs askeri darbesi ile ülke yönetimine el koyan Milli Birlik Komitesinin ilk çalışması yeni anayasa hazırlığı olmuştu.

Askeri müdahalenin ilk günü İstanbul Üniversitesi'nden 8 öğretim üyesi “memleket meselelerini görüşmek üzere” askeri bir uçakla Ankara'ya gitmişlerdi. 

İstanbul Üniversitesi Rektörü olan idare hukuku Profesörü Sıdık Sami Onar'ın başkanlığındaki heyette Naci Şensoy, Hüseyin Naim Kubalı, Hıfzı Velidedeoğlu,Ragıp Sarıca,Tarık Zafer Tunaya, İsmet Giritli,Muammer Raşit Sevig bulunuyordu. Bu heyetin asıl görevi yeni anayasa çalışması oldu.

Sandıktan hayır çıkma ihtimaline karşı kullanılacak olan Evet pusulasının rengi beyaz, Hayır'ın ise rengi kırmızıydı. Halkın hayır oyu kullanması için tüm cesaretiyle sandık başına gitmesi gerekiyordu.

9 Temmuz 1961'deki halk oylamasına katılım oranı yüzde 81 oldu. Yeni anayasa sandık başına giden seçmenin yüzde 38,3 ''Hayır'' oyuna karşılık, yüzde 61,7'inin ''Evet'' oyuyla kabul edildi. 

Böylece, Kurucu Meclis tarafından 27 Mayıs 1961 tarihinde benimsenen yeni anayasa halk tarafından kabul edilmiş oldu.

İkinci darbe ikinci anayasa

Anayasa ile ilgili ikinci düzenleme 21 yıl sonra yine bir askeri müdahalenin ardından, ''1982 Anayasası''nın halkoyuna sunulması üzerine Türk seçmeni ikinci kez sandık başına gitti. Askeri müdahalenin ardından hazırlanan 1982 Anayasası için 7 Kasım 1982'de ikinci referandum yapıldı. 

Katılım oranının yüzde 91.3 olduğu halk oylamasında, sandık başına giden seçmenlerin yüzde 91.4'ü ''Kabul'', yüzde 8.6'sı ''Ret'' oyu kullandı. 1982 Anayasası, sonuçların açıklanmasıyla 9 Kasım 1982'de yürürlüğe girdi. 

Askeri müdahalenin ardından Milli Güvenlik Konseyi ile Devlet Başkanlığını üstlenen Kenan Evren, Anayasanın Geçici 1. Maddesi uyarınca ''Cumhurbaşkanı'' sıfatını aldı. 9 Kasım 1989'da görev süresini tamamlayan Evren, cumhurbaşkanlığından ayrıldı.

Siyasi yasaklar kalktı

1982 Anayasası'nın Geçici 4. Maddesi ile getirilen siyasi yasakların kalkıp kalkmaması konusunda 6 Eylül 1987'de yapılan halk oylaması Türkiye'deki 3. Referandum olarak kayıtlara geçti. 

Yüksek Seçim Kurulu'nun (YSK) 12 Eylül 1987'de açıkladığı sonuçlara göre, halk oylamasına katılım oranı yüzde 93.6 oldu. Geçerli oyların yüzde 50.2'si ''Evet'', yüzde 48.8'i ''Hayır'' çıktı. Böylece, Geçici 4. Madde yürürlükten kalktı.

Yerel seçimler için referandum

Türk seçmeninin önüne 4. kez getirilen halk oylamasının konusunu ise Anayasa'nın 127. maddesindeki yerel seçimlerin 1 yıl erkene alınıp alınmaması oldu. 25 Eylül 1988'de yapılan oylamaya katılım oranı yüzde 88.8 oldu. 

Bu halk oylamasında seçmenlerin yüzde 65'i değişiklik için ''Hayır'', yüzde 35'i ''Evet'' oyu kullandı. Böylece, yerel seçimlerin erkene alınması için öngörülen değişiklik kabul edilmedi; ; 13 Kasım 1988'de gerçekleştirilmesi öngörülen erken yerel seçim yapılmadı.

367 krizi ve referandum

Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün seçilmesinden önce Türkiye'de, gergin ve tartışmalı günler ile 367 krizi yaşandı. Gül, Cumhurbaşkanlığı seçiminin ilk turunda, 357 oy aldı.

CHP, oturuma 367 milletvekilinin katılmadığını gerekçe göstererek Anayasa Mahkemesi'ne başvurdu. 

Yüksek mahkemenin seçimin ilk turunu iptal etmesi üzerine seçim yenilendi ancak Gül adaylıktan çekildi ve seçim sonuçsuz kaldı. Bu tıkanmayı AK Parti, hazırladığı anayasa paketini referanduma taşıyarak aştı.

Anayasal metinlere ilişkin 5. halk oylaması olarak tarihe geçen oylama 21 Ekim 2007'de yapıldı. 

Cumhurbaşkanının halk tarafından ve 5 artı 5 sistemiyle seçilmesini öngören düzenlemenin de arasında yer aldığı Anayasa değişiklikleri 22 Temmuz'daki milletvekili seçiminin ardından halk oyuna sunuldu.

Katılım oranının yüzde 67.5 olduğu bu oylamada geçerli oyların yüzde 68,95'i ''Evet'', yüzde 31,05'i ise ''Hayır'' yönünde oldu ve böylece anayasa değişikliği kabul edildi.

12 Eylül'e yargı yolu

Türk seçmeni, 12 Eylül askeri müdahalesinin otuzuncu yılında, anayasal düzenlemelerle ilgili 6. kez sandık başına gitti. 

Referandumda Anayasa Mahkemesi ve HSYK yeniden yapılandırılırken, kadına pozitif ayrımcılıktan kişisel verilerin korunmasına, seyahat hürriyetinden memura toplu sözleşme hakkına ve grev yasaklarının kaldırılmasına, askere sivil mahkeme yolunu açan düzenlemeden Yüksek Askeri Şura (YAŞ) kararlarının yargıya açılmasına kadar birçok alanda köklü değişiklikler yapıldı.

Halk oylamasında 49 milyon 446 bin 269 seçmen toplam 151 bin 546 sandıkta oy kullandı. Halk oylamasında sandıklarda 1 milyon 61 bin 137 kişi görev yaptı. 

Yurt İçi ve Yurt Dışı Seçmen Kütüğü'ne kayıtlı 52 milyon 51 bin 828 kayıtlı seçmenden 38 milyon 369 bin 99'u oy kullandı.

Sonuçlara göre halkoylamasına katılım oranının yüzde 73.71 oldu. Kullanılan oylardan 37 milyon 644 bin 37 oy geçerli, 725 bin 62 oy geçersiz sayıldı.

Geçerli oylardan 21 milyon 787 bin 244 oy ''Evet'', 15 milyon 856 bin 793 oy da ''Hayır'' çıktı. ''Evet'' oylarının geçerli oylara oranı yüzde 57.88, ''Hayır'' oylarının geçerli oylara oranı yüzde 42.12 olarak belirlendi.