Aklıma düştü… Nereden geliyor bu Konya’nın mahalle isimleri? Aslında bizim bu mahalle dediğimiz şey eskiden neydi, bugün ne oldu? Semt ve mahalle farklı şeyler mi? Neyi kaybettik neyi değiştirdik şehrimizde. Bununla alakalı biraz araştırma, birkaç bilirkişiyle görüşme, birkaç kaynak taramasından sonra 2 bölümden oluşan belki de adına yazı dizisi diyebileceğimiz şekilde bir çalışma çıktı ortaya. Kendi merak ettiğim sorulara bulduğum cevaplarla belki de sizin de merak ettiğiniz şeyleri aydınlatırız.

Mahalle deyince modern zamanın insanı olarak, sınırları çizilmiş, başında muhtarı olan yer gibi algılıyoruz. Ancak eski zamanın mahalle tanımı bu değil. Sınırları insanlar tarafından doğal olarak çizilen yani resmi sınırları olmayan bir kavramdı mahalle eski dönemde. Şehri meydana getiren en büyük yerdir yine.

Semtler ise birkaç mahalleyi bünyesinde toplayabilir. Yani semt mahalle demek değildir.

Mahalle gelinen yer anlamına geliyor, peki mahalle isimleri nereden geliyor?

Konya’da modern zamanda mahalle isimlerinin bir bölümünün hikâyesi 700-800 yıl öncesine gider. Konya gibi tarihi şehirlerde mahalle adı ya bir veli, ulu kişiden ya da bir handan hamamdan çeşmeden gelir.

Örneğin Kalenderhane Mahallesi, niye buraya bu isim verilmiş, orada kalenderi tekkeleri var çünkü. (Oradaki türbeler için “kalenderi türbeleri” yorumu yapılması da mahallenin adının kalenderhane olmasından ileri geliyor. Yani aslında orada kimin yattığı bilinmiyor tahminler doğrultusunda ise orada yatanlardan birinin Ebu Bekir Niksari olduğu öne sürülüyor.)

Konya bu özelliğiyle aslında tarihi inşa eden insanları ve hatıralarını yaşatmaya devam ediyor. Bir veli kişi bundan 800 sene önce yaşamış ama ismi hala anılıyor. Bizim bu isimleri ne kadar bildiklerimiz belki bir muamma olsa da bu yazıyla az da olsa bu konudaki karanlığı aydınlatmak amaç. Yukarıda söylediğim gibi, Konya’da mahalle isimleri veli bir kişiden, önemli bir zattan geldiği gibi; handan hamamdan çeşmeden de gelebiliyor. Örnek verecek olursak,  Akçeşme Mahallesi, Altınçeşme semti. Altınçeşme semtinin birçok mahallesi var bu da semt ve mahallenin iki farklı kavram olduklarının göstergesi. Bu tarz isimlendirmeler tarihi şehirlerde yaygındır. Bu durumsa hem tarihi anlamamızda işimize yarar hem de halk nezdinde, öteden beri oluşmuş; mahalle isimleri tarihçelerindeki, karanlığın aydınlanmasına vesile olur.

Hocacihan semtini ele alacak olursak... Hocacihan’ın içinde birkaç mahalle var Aşağı mahalle, Yukarı mahalle, Hanaybaşı, Hacılar mahallesi… Bugün bu mahallelerin eski sınırları kalmamış ve çok uzun bir alana yayılmışlardır. (Bu noktada yetkililerin de dikkat etmeleri gerekebilir.) Hocacihan’ın kim olduğuna dair geniş bir bilgi yoktur. Hocacihan’ın esas adı Ahmed bin Kayser bin Selmandır.   Bir devlet adamıdır. Hocacihan zamanında, 72 hane olarak kendi ailesinden birkaç kişiyi, bugünkü Tekke Mezarlığının olduğu yere yerleştiriyor. Geniş topraklara sahip olması, çok zengin bir kişi olduğunu da gösteriyor aslında. Hocacihan tüm bunların dışında Hz. Mevlana’nın kendisine mektup gönderdiği zattır. Ve Mevlana bu kişiye yazdığı mektupta hayır işi için yazdığından bahseder. Buradan da Hocacihan’ın zamanının çok zengin kimselerinden olduğu anlaşılır...

Hocacihan’ın içine aldığı Hacılar Mahallesi, Hanaybaşı Mahallesi isimleri nerden geliyor peki? Hanay, Sofa anlamına gelir. Geniş anlamında da olabilir. Hanaybaşı merkezdedir bir ihtimal Hocacihan’ın dört mahallesine sınırı olan, bunun yanı sıra tüm bu mahallelerin çıkışı-ön tarafı konumunda olmasından dolayı bu ismi almıştır. Hacılar mahallesi ise hepsini en yukarıdan gören yerdedir.

Bir dahaki yazıda daha genel ele alacağız ve bıraktığımız yerden devam edeceğiz…

Not: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı’ndan M. Ali Orak Bey’e yardımlarından dolayı teşekkürler.