DİYARBAKIR (AA) - SEMA KAPLAN / CİHAN ESER - İriliği nedeniyle geçmişte develerle taşınan, kılıçla kesilen Diyarbakır karpuzunun üretiminde gübresinden faydalanılan "Boran" denilen yabani güvercinlerin yetiştirildiği boranhaneler unutulmaya yüz tuttu.

Yarım asır öncesine kadar Dicle Nehri kenarında kurulu bulunan, develer ve trenle yurt dışına ihracı yapılan güvercin gübresinin üretildiği boranhanelerin sayısı suni gübre kullanımı nedeniyle günden güne azaldı.

Geçmişte yüzlerce boranhanede çok sayıda güvercinin beslendiği, kerpiçten örülen ve güvercinlerin rahatça girmesi için sıralı gözeneklerin bulunduğu güvercin barınakları bir zamanlar karpuz yetiştiricilerinin vazgeçilmezi iken bugün sadece Karaçalı köyünde 3 boranhane kaldı. 

- Üretilen gübre ihraç da edilirdi

İç duvarlarına kazıklar çakılan ve bunlara söğüt dalından özel olarak hazırlanan sepetlerin asıldığı üç bölümlü bini aşkın sepetin bulunduğu bir boranhaneden üretilen gübreden ihtiyaç fazlası develer ve trenle yurt dışına ihraç edilirdi.

Suni gübrenin ucuz, kullanımının da kolay olması bakımından daha çok tercih edilmesiyle boranhane geleneği de unutuldu.

Diyarbakırlı araştırmacı yazar Sıddık Algül, AA muhabirine, karpuz yetiştiriciliğinde kullanılan güvercin gübresinin temini amacıyla güvercin barınağı olarak kullanılan boranhanelerin geçmişte özellikle Dicle Nehri kenarındaki köylerde yaygın olduğunu söyledi.

Boranhanelerde üretilen gübrenin 60 santimetre derinliğindeki kuyulara bırakıldığını ifade eden Algül, bu şekilde yetiştirilen karpuzun hem iriliği hem de lezzeti ile meşhur olduğunu belirtti.

Algül, gübrenin karpuza renk, tat ve irilik kattığına işaret ederek, bu geleneğin 500 yıl öncesine dayandığını ifade etti.

Üretilen gübrenin yüksek miktarda olması nedeniyle ihtiyaçtan arta kalan kısmının ihraç edildiğini vurgulayan Algül, güvercinlerin fazla olduğu dönemlerde bazı yetiştiricilerin güvercin satışı da yaptığını kaydetti.

- "Mevcut boranhaneler kaderine terk edildi"

Algül, suni gübre kullanımının yaygınlaşması ile yetiştiricilerin maliyeti düşük olan bu gübreye yöneldiğine dikkati çekerek, şöyle dedi:

"Geçmişte güvercin gübresi ile 70 kilogram ağırlığında karpuz üretilirdi. Kalabalık ailelerde bu büyüklükte karpuz rahatlıkla tüketilirdi. Doğal gübre kullanımı unutulunca boranhanelere de ihtiyaç kalmadı. Mevcut boranhaneler kaderine terk edildi. Daha önce bir köyde 30 boranhane bulunurken bugün sadece bir köyde kalan 3 boranhane de kaderine terk edildi."

Algül, Karaçalı köyünde kalan 3 boranhanenin yıkılmaya yüz tuttuğunu ifade ederek, bunların bir geleneği yaşattığını dile getirdi.

Diyarbakır karpuzunun eski ihtişamına kavuşması için Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve Valilikçe destek sunulduğunu belirten Algül, "Talebimiz kentin marka değerlerinden biri olan karpuz yetiştiriciliğinde büyük öneme sahip boranhanelerin yeniden hayata geçirilmesidir" diye konuştu.

Karaçalı köyünde yaşayanlar da boranhane geleneğinin yaşatılmasını istediklerini ifade ederek, Diyarbakır karpuzunun eski ihtişamına kavuşması için boranhanelerin yaygınlaşmasının bir gereklilik olduğunu kaydetti.